Transformatieve coaching en verticale ontwikkeling: een inwaartse zoektocht
In dit essay verken ik deze zoektocht naar menselijke groei en innerlijke vervulling.
Nu de échte wereld zich steeds vaker aan ons opdringt — verweven, onvoorspelbaar, vloeiend als een schilderij van Jackson Pollock — schiet ons traditionele beeld van leiderschapsontwikkeling tekort. [1] Het is niet langer een kwestie van nog meer kennis en nog meer vaardigheden, van horizontale ontwikkeling, maar van innerlijke groei, van verticale ontwikkeling. En hoewel dit besef geleidelijk aan doordringt, blijven we vastzitten in het bestaande patroon. En dus doen nog maar eens een training en lezen we het zoveelste zelfhulp- of managementboek dat een even unieke als snelle oplossing belooft. Het zijn de ultra-processed foods van de leiderschapsindustrie. Ze beloven je honger te stillen, maar laten je onverzadigd en verlangend naar meer achter.
Transformatieve coaching breekt met dit patroon. Het is geen rechte weg naar betere prestaties of verhoogde efficiency, maar een zoektocht naar innerlijke transformatie en bewustwording — naar wijsheid en helderheid van geest.
Over transformatieve coaching en verticale ontwikkeling
Transformatieve coaching doorbreekt diepgewortelde overtuigingen en denkpatronen en help je nieuwe manieren van ‘zijn’ ontwikkelen. Het is een proces van zelfonderzoek, waarin je luistert naar je innerlijke stem en ontdekt wat voor jou belangrijk is, en waarom.
Transformatieve coaching verandert hoe je jezelf, de ander en de wereld om je heen ziet. Het stelt je open voor nuances in je denken, voor grijstinten, en biedt ruimte aan de diversiteit en pluriformiteit in jezelf en die van de wereld. [2] Voor senior executives betekent dit niet alleen dat ze groeien in hun leiderschapsrol, maar ook dat ze beter in staat zijn hun organisatie door complexe veranderingen en onzekere tijden te loodsen.
Het idee dat de cognitieve systemen waarmee wij onszelf, anderen en de wereld zien en doorgronden met de tijd kunnen groeien en veranderen, is nauw verbonden met transformatieve coaching. Dit proces van verticale ontwikkeling doorloopt meerdere stadia die worden gekenmerkt door kwalitatieve verschillen in bewustzijn en een toenemende complexiteit van denken.
Dit klinkt misschien als iets wat we juist niet willen, nóg meer complexiteit, maar zodra je inziet dat er geen unieke oplossing is voor onze complexe en vervlochten uitdagingen, dat meerdere, soms zelf tegenstrijdige antwoorden mogelijk zijn, dat verschillende wereldbeelden naast elkaar kunnen bestaan, dan begrijp je ook dat ons denken meer nuances nodig heeft en minder vaste overtuigingen. Dat meer complexiteit in ons denken juist nodig is om de wereld in al haar pluriformiteit en verwevenheid te kunnen zien en doorgronden.
Verticale ontwikkeling vereist dat je kritisch naar jezelf kan kijken en open staat voor verandering van en in jezelf. Dat je paradoxen en tegenstrijdigheden omarmt en verschillende, soms tegengestelde, ideeën en perspectieven verenigt. Wanneer je je verticaal ontwikkelt, begin je de fragmenten van je ervaringen samen te voegen tot een groter, betekenisvoller geheel. Het is als het beklimmen van een berg. Met elke stap wordt de wereld steeds beter, steeds completer zichtbaar.
Robert Kegan’s adult-developmenttheorie
De interesse in de psychologische veranderingen die de mens gedurende zijn leven ondergaat, gaat ver terug. Niet alleen voor klassieke Griekse filosofen zoals Plato en Aristoteles, ook in de Aziatische filosofie is het denken hierover een wezenlijk thema. In het Boeddhisme, bijvoorbeeld, is het ontwikkelen van wijsheid en ethisch gedrag een manier om verlichting te bereiken — een proces van mentale en morele ontwikkeling dat een leven lang duurt.
Eind 19e eeuw legde de Amerikaanse psycholoog G. Stanley Hall onder invloed door Charles Darwin’s evolutietheorie de basis voor de moderne ontwikkelingspsychologie. Hall’s idee dat de mens in zijn ontwikkeling verschillende stadia doorloopt, is verder uitgewerkt en verfijnd door onder andere Jean Piaget, Lawrence Kohlberg, Jane Loevinger en Robert Kegan.Kegan introduceerde begin jaren tachtig van de vorige eeuw zijn adult-developmenttheorie, die wordt gekenmerkt door vijf opeenvolgende ontwikkelingsstadia of orders of consciousness (ik gebruik hierna Jennifer Garvey Berger’s benaming forms of mind). [3] [4] Deze forms of mind vertegenwoordigen een evolutie van iemands cognitieve en emotionele ontwikkeling. Het zijn kwalitatieve shifts in kennis én manier van denken, de lens waarmee je naar jezelf, de ander en de wereld kijkt.
Vrijwel iedereen doorloopt de eerste drie stadia zonder er erg in te hebben en eindigt als jong volwassene met een socialised form of mind. In dit stadium worden je zelfbeeld en overtuigingen gevormd en beïnvloed door de verwachtingen, normen en waarden van de sociale omgeving. Je kijkt als het ware naar jezelf en de wereld om je heen door de ogen van je peergroup.
Maar wanneer je voor jezelf wil denken, los van je sociale omgeving, zal je een eigen kompas moeten ontwikkelen dat richting geeft aan je aan keuzes en handelingen. In deze fase groei je naar een self-authoring form of mind. Je ziet nu steeds beter de perspectieven van anderen, maar gebruikt die om je eigen standpunten te versterken of te verstevigen.
Het besef dat je moet doorgroeien naar een self-transforming form of mind, komt vaak voort uit ervaringen of situaties waarin de beperkingen van een self-authoring mind voelbaar worden. Bijvoorbeeld wanneer je merkt dat de wereld om je heen steeds complexer en minder voorspelbaar wordt, en dat je bestaande denkkaders onvoldoende ruimte bieden om deze complexiteit te doorgronden. Of wanneer je zoekt naar diepere betekenis in je leven, voorbij doelen en prestaties. Wanneer je behoefte voelt jezelf te zien als een deel van een groter geheel.
Enkele kanttekeningen
1. Niet iedereen doorloopt alle vijf stadia die Robert Kegan onderscheidt. De meeste mensen kunnen volwaardig functioneren met een socialised form of mind en ervaren nooit de behoefte of aanleiding tot verdere ontwikkeling. Ze zijn daarmee niet minder dan mensen met een self-authoring of self-transforming frame of mind.
2. Het ontwikkelingsproces is allesbehalve lineair. Bovendien is het verleidelijk te denken dat je eerdere stadia achterlaat, maar niets is minder waar. Elk stadium bouwt voort op eerdere stadia. Ze passen in elkaar als matroesjkapoppetjes.
3. In mijn coachingpraktijk gebruik ik Robert Kegan’s Theory of Adult Development en andere constructieve ontwikkelingstheoriën, zoals Susanne R. Cook-Greuter’s Theory Of Vertical Growth And Meaning Making, niet als rigide model of stappenplan, maar uitsluitend als spiegel.
Waarom transformatieve coaching?
De reden om te willen groeien of veranderen is voor iedereen anders en doet zich op verschillende momenten voor. De een wil zich ontworstelen aan zijn sociale omgeving, voor de ander is een nieuwe werkomgeving of een baan met meer verantwoordelijkheid de reden.
Senior executives met wie ik werk zijn in hun werk tegen grenzen aangelopen. Ze twijfelen aan hun kunnen, vaak omdat de manier waarop ze denken, besluiten nemen, wat ze belangrijk vinden en hoe ze zich verhouden tot de wereld en de mensen om hen heen van alle kanten onder druk staat. Wat ze altijd deden werkt opeens niet meer, maar in het zoeken naar nieuwe manieren worden ze tegengewerkt door hun cognitieve systemen en denkpatronen. Ze zijn niet per se op zoek naar innerlijke groei, maar willen als senior executive beter kunnen omgaan met de complexe realiteit van en in hun werk.
Anderen zijn op zoek naar diepere betekenis in hun leven. Ze vragen zich af hoe ze weer controle kunnen krijgen over hun leven in plaats van te worden geleefd door targets en deadlines of de verwachtingen van anderen. Sinds het begin van hun loopbaan ging alles vaak als vanzelf. Na elke stap kwam er wel een nieuwe, hogere stap die paste bij hun eigen carrièreverwachtingen en bij die van hun sociale omgeving. Maar met elke stap kwamen ook meer verplichtingen en verwachtingen. Het keurslijf kwam steeds strakker te zitten. En nu is daar plots de vraag wat wil ik eigenlijk zélf?
Hoe ziet transformatieve coaching eruit?
Transformatieve coaching is geen ‘60-minutencoaching’. Er is geen blauwdruk en ook geen afgebakend tijdpad. Voor iedereen verloopt de ontwikkeling anders, langs andere wegen en in een eigen tempo.
Samen voeren we ongehaaste gesprekken, niet vanachter een bureau, maar altijd in een omgeving waarin we onze gedachten de vrije loop kunnen laten. Deze gesprekken beginnen doorgaans in de stilte van een museum. Kunst, en zeker abstracte kunst, laat zich vanuit verschillende perspectieven bekijken en de lens waardoor je kijkt, zegt vaak meer over de kijker dan het kunstwerk of de maker ervan.
De gesprekken nodigen uit om je huidige manier van zijn te onderzoeken — je denkpatronen, aannames, overtuigingen, de diep gevoelde waarden die hieraan ten grondslag liggen. Niet om te oordelen of veroordelen, maar om te begrijpen. Tijdens deze gesprekken ervaar je dat de lens waarmee je naar de wereld kijkt slechts een van vele is en ontwikkel je een diepgaand begrip van jezelf. Dit zelfbewustzijn helpt om blinde vlekken te identificeren, persoonlijke vooroordelen te begrijpen en emotionele reacties beter te beheersen. Het is het begin van een transformatie in je manier van kijken en denken, in je zijn.
Deze reis is niet zonder uitdaging. Het vereist moed om het vertrouwde los te laten en je open te stellen voor het nieuwe en het onbekende. Maar het is ook een reis van schoonheid, waarin elke stap een nieuwe horizon opent, een nieuwe manier om de wereld te zien en erin te bewegen. Tijdens deze reis fungeer ik als een spiegel, reflecterend maar niet oordelend. Als reisgezel die je de weg naar binnen verlicht.
Precies dat wat Einstein nooit heeft gezegd
Ondanks dat er geen bewijs is dat Albert Einstein heeft gezegd dat geen enkel probleem kan worden opgelost met hetzelfde bewustzijnsniveau als waarmee het is gecreëerd, sluit de uitspraak goed aan bij de essentie van transformatieve coaching, namelijk het vergroten van iemands (zelf)bewustzijn en complexiteit van denken. [5] Het is niet alleen een manier om te ontdekken wie je eigenlijk bent of wil zijn, als mens, het is ook dé manier om te groeien in de complexiteit die nodig is om als senior executive leiding te kunnen geven in onzekere tijden.
Transformatieve coaching is een reis naar binnen, weg van de oppervlakkigheid van eenvoudige antwoorden naar de diepten van de complexe werkelijkheid en een manier van zijn die doordrongen is van wijsheid en verbondenheid met de wereld om je heen.
Voor senior executives die…
- Op zoek naar diepere betekenis van en in hun leven en zich afvragen wie ze eigenlijk zijn en wat ze zelf willen?
- Tegen hun cognitieve grenzen aanlopen in hun werk en de complexiteit van hun denken willen vergroten om de complexiteit van hun werk het hoofd te kunnen bieden.
Ben je ook op zoek of loop je tegen innerlijke grenzen aan? Mail dan naar mark@markstorm.nl of lees meer op markstorm.
Noten
De citaten van Alicja Kwade zijn afkomstig uit een publicatie die is gemaakt voor de solotentoonstelling Die Notwendigkeit der Dinge (2024) in Museum Voorlinden, Wassenaar.
[1] Piet Mondriaan’s Compositie met groot rood vlak, geel, zwart en grijs en blauw en Jackson Pollock’s Number 14: Gray vormen samen een beeldende metafoor voor de verschillen tussen een lineair en vloeiend wereldbeeld.
[2] De Amerikaanse dichter en essayist Walt Whitman (1819–1892) bracht de diversiteit in jezelf fraai onder woorden in Song of Myself, 51 (uit: Leaves of Grass): “I am large, I contain multitudes”.
[3] The Evolving Self: Problem and Process in Human Development (Harvard University Press, 1982) en In Over Our Heads: The Mental Demands of Modern Life (Harvard University Press, 1994)
[4] Changing on the Job: Developing Leaders for a Complex World, Jennifer Garvey Berger (Stanford University Press, 2013)
[5] Je komt Albert Einstein‘s “No problem can be solved from the same level of consciousness that created it” overal tegen, maar is er geen enkel bewijs dat hij dit ooit heeft gezegd of geschreven. De ‘quote’ sluit overigens wel aan bij Einstein’s opvatting dat, met name in relatie tot zijn werk in de fysica, nieuwe perspectieven nodig zijn om complexe vraagstukken te doorgronden. Er zijn natuurlijk veel meer citaten die nooit zijn gezegd, zoals Gandhi’s “Wees de verandering die je in de wereld wilt zien.” Wat hij wél heeft gezegd volgens The New York Times: “If we could change ourselves, the tendencies in the world would also change. As a man changes his own nature, so does the attitude of the world change towards him. […] We need not wait to see what others do.”
